Երկրաչափ Պերճ Աբրահամեանի գործունէութիւնը եւ Ապու Տապիի նուիրուած գիրքը

✎ ՇԱՔԷ ՄԱՆԿԱՍԱՐԵԱՆ MARCH 7, 2024

Պերճ Աբրահամեան

Վաթսունական թուականներուն, Ապու Տապիի մէջ հայկական համայնք չկար, բայց կային հայեր եւ անոնցմէ մէկն է Պերճ Աբրահամեան:

Պերճ Աբրահամեան ծնած է 1931-ին Երուսաղէմի հայկական թաղամասը եւ յաճախած Սրբոց Թարգմանչաց դպրոցը։ Ան կը յիշէ իր հայոց լեզուի ուսուցիչը՝ Սեդրակ Պաղտոյեանը եւ դպրոցին տնօրէնը՝ Սերովբէ Վարդապետ Մանուկեանը։ Կինը Սիւզան Սուլթանեան, ծնած է Ամման, Յորդանան: Ունեցած են երկու դուստրեր՝ (ծնեալ Անգլիա) Հուրի Նատին  եւ Սեդա Նատին:

Նշենք, որ Երուսաղէմի Սրբոց Թարգմանչաց միջնակարգ դպրոցը  հիմնուած է 1929-ին,  Եղիշէ Արք. Դուրեան (1860, Սկիւտար – 1930, Երուսաղէմ) ջանքերով: Եղիշէ Արք. Դուրեան կրտսեր եղբայրն է բանաստեղծ Պետրոս Դուրեանի:

Պերճ Աբրահամեան իր ուսումը կը շարունակէ Երուսաղէմի Santa College-ի մէջ: Սակայն, 1947-ին, ըստ ՄԱԿ-ի որդեգրած բանաձեւին, որ կ’առաջադրէր բրիտանատան հոգատարութիւն հաստատել Պաղեստինի մէջ, զայն կը բաժնէր երկու պետութիւններու, մէկը՝ արաբական, միւսը՝ հրէական: Երուսաղէմի Santa College դպրոցը կը մնար հրէական գօտիին մէջ եւ Պերճին համար կը դառնար անհասանելի: Այնուհետեւ, ան աշխատանքի կ’ընդունուի բրիտանական կառավարական ծառայութեան մէջ որպես հաշուապահութեան ժամանակաւոր գործավար՝ 17.5 պաղեստինեան փաունտ աշխատավարձով:

Բրիտանական հոգատարութեան աւարտէն ետք, Պերճ մէկ տարի կը մնայ առանց դպրոցի եւ պատշաճ աշխատանքի, սակայն հետագային կ’ամբողջացնէ իր միջնակարգ կրթութիւնը Frers College-ի մէջ։ Պերճին եղբայրը, որ Իրաք կը բնակէր այդ օրերուն, Պերճին համար  աշխատանք կը դասաւորէ իրաքցի կապալառուի մը մօտ, որպէս վարչական գործավար՝ վերահսկելու ընկերութեան աշխատանքները: Աշխատանքային այս փորձառութիւնը անոր կը ստիպէ շարունակելու իր ճարտարագիտական-երկրաչափական կրթութիւնը, որուն առաջին տարին կ’աւարտէ Aleppo College-ին մէջ (Հալէպ, Սուրիա), ապա չորս տարի կը յաճախէ Պոլսոյ Robert College-ը, զոր կ’աւարտէ 1957-ին՝ ստանալով  Երկրաչափութեան պսակաւոր արուետից վկայականը: Այնուհետեւ, ան ամէն ամառ կ’աշխատի Իրաքի մէջ նոյն կապալառուին քով՝ իր ուսումնական յաջորդ տարին ֆինանսաւորելու համար:

Ուսումը աւարտելէ ետք, ան կը վերադառնայ եւ տասը ամիս կ’աշխատի Քարքուք քաղաքին մէջ Shaheen and Janabi Contractors ընկերութեան մէջ, որպէս մնայուն օգնական ճարտարագէտ-երկրաչափ եւ իր մասնակցութիւնը կը բերէ «Մեծ Զապ գետ»-ի եզրին (արաբերէն الزَّاب الْكَبِيْر ) բնակարանային համալիրի մը կառուցման աշխատանքին: Նշենք որ Մեծ Զապ (Հայկական լեռնաշխարհին, Տիգրիսի ձախ վտակը) 400 քմ երկարութեամբ գետ է, որ կը հոսի Թուրքիոյ եւ Իրաքի միջով: Ան ակունք կ’առնէ պատմական Հայաստանէն՝ Վանա լիճին մօտ եւ կը միանայ Տիգրիսին Իրաքի մէջ՝ Մոսուլ քաղաքէն հարաւ։ Բայց, տնօրէնութեան հետ ունեցած վէճի մը պատճառով, ան կը հրաժարի:

1958-ի ապրիլին, Պերճ աշխատանքի կ’ընդունուի Քուէյթի Հանրօգուտ շինարարութեան նախարարութեան մէջ՝ ծառայելով գրեթէ ինը տարի: Քուէյթի մէջ, ան ականատես կը դառնայ Քուէյթի հայկական համայնքի ձեւաւորումին եւ Սելմիա շրջանին մէջ, ամենօրեայ հայկական դպրոցի մը հիմնադրութեան, 1960-ին: Այդ օրերուն դպրոցին տնօրէնն էր Յարութիւն Սահակեան:

Ճարտարագէտ- երկրաչափ Պերճ Աբրահամեան Քուէյթի Ազգ. վարժարանի հոգաբարձուներու խորհուրդին կը միանայ 1963-1964 տարեշրջանին իբրեւ անդամ, 1965-1966-ին՝ գանձապահ, 1966-1967՝ պարզ անդամ:

 «Սելմիա» շրջանը գտնուող հայկական դպրոցին շէնքը, որ արաբական տուներ էին, հայ համայնքին ջանքերով վարձուած ու բարեկարգուած է որպէս Քուէյթի Ազգային Հայկական Վարժարան: Երբ համայնքը կ’որոշէ եկեղեցի մը կառուցել դպրոցին ետեւը գտնուող բակին մէջ, հայ արհեստաւորներ իրենց ձեռքերով կը կառուցեն թիթեղածածկ կառոյցը, որ մինչեւ ասկէ տասը տարի առաջ գործող, բայց հիմա նոր շէնքի մէջ է», կը գրէ Հրաչ Քալսահակեան՝ աւելցնելով, «ես տեսած եմ այդ կառոյցը քանի անոր կողքին գտնուող Առաջնորդարանի շէնքին մէջ ապրած ենք ընտանեօք մէկ տարի, 1973-1974-ին»:

Պերճ Աբրահամեան եւ Շէյխ Զայէտ Ալ Նահեան

1966 հոկտեմբերին, Պերճ Աբրահամեան աշխատանքի բերումով կը մեկնի Ապու Տապի՝ որպէս մնայուն Ճարտարագէտ-երկրաչափ Arabicon British Consultants ընկերութեան մէջ, որ ըստ էութեան կիսաանապատային միջավայրի մէջ կը գտնուէր: Այդ ատեն, «Մաքթաա» կամուրջը չկար, եւ խճուղի մը կղզին կը միացնէր մայրցամաքին: Երկրաչափ Պերճին կը վստահուի Ապու Տապիի Քորնիշին վրայ ծովային պատի կառուցման հսկողութիւնը, որ կ’ընդգրկէր հսկայական հողերու բարելաւման աշխատանքները: 1967-ին, Ն.Վ. Շէյխ Զայէտ կը կտրէ «Abu Dhabi Sea Wall»-ի  կառուցման ժապաւէնը: Պերճ ուղեկցելով Շէյխ Զայէտին բացատրութիւններ կու տայ գործընթացին, նաեւ  հողահանումի, հողերու բարելաւումի եւ թիթեղներու կուտակումին մասին:

Պերճ Աբրահամեան եւ Շէյխ Զայէտ՝ ծովու պաշտպան պատի բացման արարողութեան

Ապու Տապիի ծովու պաշտպան պատին շինութիւնը

Այդ տարիներուն, Ապու Տապիի մէջ կային միայն քանի մը հայ ընտանիքներ, շուրջ 100 անհատներ՝ գլխաւորապէս մասնագէտներ։ Յատկանշական է, որ 1970-ականներու սկիզբը Ապու Տապիի մէջ շինարարական տասը մեծ ընկերութիւններէն հինգը կը ղեկավարուէին հայ ճարտարագէտներու կողմէ։ Այդ տարիներուն, հայկական համայնքային գործունէութիւն չկար:

Ալ Խուպեյրաթ դպրոցը

Պերճ Աբրահամեան՝ Շէյխ Զայէտի հետ, Ալ Խուպեյրաթ դպրոցին մէջ

«1967-ին, Ապու Տապիի մէջ սեփական դպրոցներ գոյութիւն չունէին։ Երբ 1967-ի վերջերը կ’առաջարկուի դպրոց մը հիմնել, հոն բնակող քանի մը ընտանիքներ մեծ ոգեւորութեամբ կ’ընդունին զայն, որպէսզի կարողանան իրենց երեխաները հոն դպրոց ուղարկել։ Բայց դպրոցին մէջ կարելի կ’ըլլայ հաւաքել տարբեր տարիքի միայն ութ աշակերտ, որոնցմէ մէկը իմ աղջիկս էր՝ Հուրին: Հետեւաբար, աշակերտները բոլորը կը հաւաքուին մէկ սենեակ-դասարանին մէջ, որ յատկացուած էր այդ նպատակին՝ Pauling’s Road Contractor ընկերութեան ժամանակաւոր ճամբարին մէջ», կը գրէ ճարտարագէտ Պերճ Աբրահամեան՝ աւելցնելով, «Եւ այսպէս, Խուպեյրաթ դպրոցին հունտերը կը ցանուին։ Ամիսներու ընթացքին, աշակերտներու թիւը կը կրկնապատկուի, եւ անհրաժեշտ կը դառնայ պատշաճ դպրոցի մը կառուցումը»:

Ս. Ծնունդը Ալ Խուպեյրաթ դպրոցին մէջ

Նոր դպրոցին շէնքը կը կառուցուի ցուցանիշային արագութեան մէջ, եւ կը բացուի 15 փետրուար 1968-ին՝ Շէյխ Զայէտ պին Սուլթան Ալ-Նահեանի՝ այդ ժամանակուայ Ապու Տապիի կառավարիչ եւ Երուսաղէմի Անկլիքան եկեղեցւոյ առաջնորդ Քամփպել Մաքքինսի կողմէ:

Բացման  արարողութեան ներկայ կը գտնուին քանի մը այլ բարձրաստիճան պաշտօնատարներ, ինչպէս՝ Արչի Լէմպ, որ Մեծն Բրիտանիոյ գաղութատէր իշխանութեան ներկայացուցիչն էր Ապու Տապիի մէջ (Ապու Տապի կ’անկախանայ 1971-ին), Խալաֆ Ալ Օթեյպա, որ կ’ուղեկցէր Շեյխ Զայէտին, Մահմուտ Հասան Ճումաա, եւ Ապու Տապիի առողջապահութեան գաղութատէր «նախարար» տոքթ. Ֆիլիփ Հորնիպլո:

Զինուորական տողանցք Ապու Տապիի մէջ, 1967-ին

1976-ին, խումբ մը երիտասարդներ արդէն ստեղծած էին գաղութային կեանքի կորիզ մը Ապու Տապիի մէջ, յանձինս Պերճ Աբրահամեանի, Հրաչ Արզումանեանի, Վարդան Ինկիլիզեանի, Կարօ Սատըգճեանի եւ Գրիգոր Ճէրէճեանի:

Ապրիլ 1980-ին, կը նշանակուի  Ապու Տապի համայնքին անդրանիկ Ազգային Վարչութիւնը՝ ներառելով հայութեան բոլոր հատուածները եւ յարանուանութիւնները՝ Անդրանիկ Տաղլեան, Գրիգոր Ճէրէճեան, Հրաչ Արզումանեան, Միքայէլ Պատալեան, Պերճ Աբրահամեան, Վարդան Ինկիլիզեանի եւ Վարդգէս Թավլեանի:

Մարտ 1981-ին, կը սկսի Ապու Տապիի հայկական դպրոցին դասաւանդութիւնը երկօրեայ դրութեամբ, հինգշաբթի եւ շաբաթ կէսօրէ ետքերը, ապա կը վերածուի միօրեայի, հինգշաբթի օր, իսկ տարիներ ետք՝ չորեքշաբթի յետմիջօրէին:  Դեկտեմբեր 2014-ին, Ապու Տապիի համայնքը կ’ունենայ իր սեփական համալիրը՝ Սրբոց Նահատակաց Եկեղեցին եւ Արա Խանոյեան Ազգ. միօրեայ վարժարանը:

Ապու Տապիի Հայկական Մշակութային ընկերակցութեան անդամները

Պերճ Աբրահամեան 1969-1984 կը վարէ  Brook and Khalfan ընկերութիւններու խումբին գլխաւոր տնօրէնի պաշտօնը՝ իրականացնելով բազմաթիւ ծրագիրներ, գլխաւորապէս՝ ճամբաներ:

1984-էն սկսեալ, ան կ’աշխատի Սալահ Հարիրիի հետ, Ապու Տապիի Spectrum Engineering Consultants ընկերութեան մէջ: Տեղին է նշել, որ Էմիրութիւններու մէջ Հայաստանի Հանրապետութեան դեսպանատան շէնքին ճարտարապետներն էին Պերճ Աբրահամեան եւ Սալահ Հարիրի: Դեսպանատան աշխատանքները սկսան Ապրիլ 2000-ին: Իսկ, 23 Սեպտեմբեր 2000-ին, տեղի ունեցաւ դեսպանատան պաշտօնական բացումը, որուն ներկայ գտնուեցան Հայաստանի նախկին արտաքին գործոց նախարար Վարդան Օսկանեան, Էմիրութեանց պետական բարձրաստիճան պատասխանատուներ, դեսպանատան դիւանագիտական անձնակազմը եւ հոծ բազմութիւն մը Արաբական Միացեալ Էմիրութեանց հայ համայնքէն:

2005-ին, Հայաստանի Հանրապետութեան դեսպանատան մնայուն նոր շէնքի հիմնարկէքը տեղի ունեցաւ։ 2007-ին աւարտեցան շինարարական աշխատանքները ու դեսպանութեան նոր շէնքին բացումը կատարուեցաւ օրուան Նախագահ Ռոպերթ Քոչարեանի ներկայութեամբ։

1990-ին, Ապու Տապիի մէջ կը ստեղծուի Հայկական մշակութային ընկերակցութիւնը, որուն, 1992 մինչեւ 2010 (ընկերակցութեան դադարեցումը), Պերճ կ’ըլլայ անոր պատուոյ նախագահը:

Նշենք որ Հայկական մշակութային ընկերակցութիւնը կազմակերպած է բազմաթիւ ձեռնարկներ, Արաբական Միացեալ Էմիրութիւններ հրաւիրած հայրենի հարիւրաւոր արուեստագէտներ եւ այդպէսով ձեւաւորելով հայկական մշակութային աշխոյժ կեանք մը՝ սերտօրէն համագործակցելով Էմիրութիւններու մշակութային առաջատար կառոյցներու հետ: Իր կառոյցով, անդամներուն հայեցողութեամբ եւ նպատակային ուղղուածութեամբ, Ընկերակցութիւնը անկախ միաւոր մը կը ներկայացնէր գաղութին մէջ: Եւ իր որդեգրած մշակութային եւ բարեսիրական ուղղուածութեամբ, կը լրացնէր Ազգային Վարչութեան տարած եկեղեցական եւ կրթական գործունէութիւնը: Համերաշխութեան այս մթնոլորտը կը շեշտուի, երբ Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. Արամ Ա. Կաթողիկոս Մեծի Տանն Կիլիկիոյ առաջին անգամ կ’այցելէ Էմիրութիւններ (Ապրիլ 1997) ու իր մօտ կը հրաւիրէ Ազգային Վարչութեան եւ Ապու Տապիի Հայկական Մշակութային Ընկերակցութեան անդամները:

2018-ին, Պերճ Աբրահամեան կը հրատարակէ «Berj Aprahamian: A book dedicated to Abu Dhabi. A Tribute with Love » գիրքը, որ կ’ընդգրկէ աւելի քան 200 գունաւոր ինքնատիպ լուսանկարներ՝ մեծաւ մասամբ Պերճի լուսանկարած պատկերները, որոնք  լուսանկարչական տեղեկութիւն կը տրամադրեն Արաբական Միացեալ Էմիրութիւններու պատմութեան, ձեւաւորման եւ Շէյխ Զայէտի պաշտօնավարման առաջին տարիներուն մասին (1966-1971), այսպէս.

Շեյխ Զայէտ պին Սուլթան Ալ Նահիան՝ Ապու Տապիի կառավարիչ 6 օգոստոս 1966-էն եւ մինչեւ 2 դեկտեմբեր 1971՝ Արաբական Միացեալ Էմիրութեանց նախագահ դառնալը։

Գիրքը կ’ընդգրկէ յատուկ լուսանկարներ Ապու Տապիի Համտան փողոցի մէջ տեղի ունեցած զինուորական շքերթէն, որ կը  նշէր Շեյխ Զայէտի գահակալութեան առաջին օրը:Լուսանկարներ Ապու Տապի Քորնիշի տարածքէն:Լուսանկարներ Ապու Տապիի հին օդակայանէն, ճամբաներ:Լուսանկարներ հին ամրոցէն (Հոսն):Լուսանկարներ Մաքթաա կամուրջէն,  «Տաս» կղզիէն, Բանջարեղէնի եւ ձուկի նոր շուկայէն:Լուսանկարներ Ալ Խուպեյրաթ դպրոցէն:Նաեւ՝ պատկերներ ճարտարագիտական եւ շինարարական սխրանքներու մասին:

Գիրքը նախատեսուած է Էմիրութիւններու գալիք սերունդներուն համար՝ աւելին իմանալու իրենց պատմութեան եւ այն երկրին մասին, ինչպէս Պերճ Աբրհամեան տեսած էր ու ապրած:

Շնորհակալութիւնս Հրաչ Քալսահակեանին՝ իրեն յատուկ մակագրուած Պերճ Աբրահամեանի հեղինակած «Berj Aprahamian: A book dedicated to Abu Dhabi. A Tribute with Love» գիրքը ժամանակաւոր տրամադրելուն համար:

Հրաչ Քալսահակեան հիմնադիրն է «Ազատ Հայ» կայքէջին: Պերճ Աբրահամեանի մասին կարդալ անգլերէն՝ այս յղումով ՝ https://www.azad-hye.com/the-legacy-of-berj-aprahamian/

(Բոլոր լուսանկարները՝ Պերճ Աբրահամեանի)